HYDROSFERA

Hydrosfera

Powłoka wodna Ziemi obejmująca wody atmosferyczne, powierzchniowe i podziemne. W każdej formie.

Zasoby wodne świata w %

96,50%- ocean światowy, 1,74% - pokrywa śnieżna i lodowce, 1,70% - wody podziemne

% wód słodkich i wód słonych

97,5% - wody słone, 2,5% - wody słodkie

Cykl hydrologiczny

Krążenie wody między atmosferą, hydrosferą i litosferą.

Transpiracja

Parowanie z powierzchni roślin i zwierząt.

Sublimacja

Przejście lodu w parę wodną (z pominięciem fazy ciekłej)

Kondensacja

Skroplenie pary wodnej, powstanie chmur

Resublimacja

Przejście pary wodnej w lód (z pominięciem fazy ciekłej)

Ewaporacja

Parowanie wody z gleby.

Retencja

Czasowe wyłączenie wody z obiegu. Lodowce, wieloletnia zmarzlina, śnieg, wody głębinowe

Mały obieg wody

atmosfera > kontynent | atmosfera > ocean

Duży obieg wody

ocean > atmosfera > obszar lądowy

Bilans wodny

Zestawienie przychodów i ubytków wody na danym obszarze w określonym czasie. P = E + H

Rok hydrologiczny w Polsce

od listopada do października

Miejsca na ziemi z dodatnim bilansem wody

strefa równikowa, strefa okołobiegunowa, tereny nadmorskie, dowietrzna strona gór, obszary o rozwiniętej sieci rzecznej

Miejsca na ziemi z ujemnym bilansem wody

Strefa zwrotnikowa, tereny nadmorskie z zimnym prądem morskim, tereny w cieniu opadowym (zawietrzna strona gór)

Powierzchnia oceanów i mórz

361 mln km2

Podział wszechoceanu według wielkości

Spokojny, Atlantycki, Indyjski, Arktyczny

Morze

Część oceanu oddzielona od wód otwartych.

Morze otwarte

Szeroko połączone z oceanem.Np. morze północne, arabskie, norweskie

Morze przybrzeżne

Oddzielona od oceanu łańcuchami wysp lub półwyspem.np. Morze Ochockie, Japońskie, Beringa, Południowochińskie

Morze międzywyspowe

Znajdujące się pomiędzy wyspami.Np. Celbes, Jawajskie, Moluckie

Morze śródziemne

Łączące się z oceanem przez cieśniny. Międzykontynentalne lub wewnątrzkontynentalne.

Średnie stężenie soli w wodzie morskiej

35‰ (35g/l)

Morze z największym zasoleniem

Morze czerwone 46‰ (duże parowanie, niewielkie opady, mały dopływ innej wody, ograniczony kontakt z oceanem)

Najmniejsze zasolenie

Morza wewnętrzne (np. Bałtyk) 3-10‰

Średnia temperatura wód powierzchniowych

17,4

W jakiej temperaturze woda ma największą gęstość?

4

Barwa wody: niebieska

brak planktonu i zawiesiny - strefa gorąca

Barwa wody: niebiesko-zielona

plankton zwierzęcy - strefa zimna

Barwa wody: żółto-brunatna

Plankton roślinny, składniki mineralne dostarczane przez rzeki

Barwa wody: czerwona

pyły pustynne lub czerwony plankton - Morze Czerwone

Falowanie

Rytmiczny ruch wody wywołany wiatrem.

Tsunami

Fale wywołane podwodnym trzęsieniem ziemi lub wybuchem wulkanu.

Pływy

Cykliczne pionowe wahania poziomu wód. > siła przyciągania Ziemi i księżyca

Pływy syzygijne

PEŁNIA lub NÓW > Księżyc i słońce w jednej lini > sumuje się ich siła przyciągania

Pływy Kwadrowe

I i III kwadra > księżyc stoi w opozycji do słońca i jego oddziaływanie jest częściowo znoszone przez naszą gwiazdę

Największe pływy występują w akwenach

Zatoka Fundy (Kanada) 20m, Rio Gallegos (ARgentyna) 18m, Kanał La Manche 16m

Prądy morskie

Ogromne masy wody przemieszczające się poziomo w powierzchniowych warstwach mórz i oceanów. Przyczyna: stałe wiatry - pasaty, różnica gęstości wód

Prądy ciepłe morskie

ciepła woda, zwiększanie temperatury, większa ilość opadów, od równika do wyższych szerokości

Prądy zimne morskie

zimna woda, obniżenie temperatury, mniejsze opady, od biegunów ku równikowi

Prąd ciepły

Prąd północnorównikowy

prąd ciepły

Prąd południoworównikowy

Prąd ciepły

Prąd równikowy wsteczny

Prąd ciepły

Prąd północnoantlantycki

Prąd Ciepły

Prąd Zatokowy

Prąd Ciepły

Północnoantlantycki

Prąd ciepły

Prąd Norweski

Prąd ciepły

Prąd Kuro-Siwo

Prąd ciepły

Prąd Madagaskarski

Prąd ciepły

Prąd Mozambicki

Prąd ciepły

Somalijski

Prąd ciepły

Wschodnioaustralijski

Prąd ciepły

Gwinejski

Prąd ciepły

Brazylijski

Prąd zimny

Dryf Wiatrów zachodnich

Prąd zimny

Grenlandzki

Prąd zimny

Labradorski

Prąd zimny

Kalifornijski

Prąd zimny

Peruwiański

Prąd zimny

Benguelski

Prąd zimny

Zachodnioaustralijski

Prąd zimny

Oja-Siwo

Prąd zimny

Kanaryjski

Prąd zimny

Arktyczny prąd okołobiegunowy

Sejsze

(fale stojące) Podniesienie lub obniżenie poziomu wody w częsci zamkniętego zbiornika wodnego. Wywołane różnicą ciśnienia atmosferycznego. N- podnosi się W-opada

DOWNWELLING

Pionowy ruch wody morskiej spowodowany róznicą gęstości wody. Zapadanie się wód do głębokości ok. 1km. CZęść wód zimnych prądów morskich na styku z prądami ciepłymi. 50 a 60 szerokość

UPWELLING

Pionowy ruch wody>różnica gęstości. Wynoszenie wód głębionowych na powierzchnię, gdzie pasaty wiejące od lądu ""spędzają" z morza wody powierzchniowe. 1cm/doba Strefa międzyzwrotnikowa, zachodnie wybrzeża kontynentów

EL NINO

co 2-7 lat, trwa wiele miesięcy, związane z osłabieniem pasatów. Powoduje: zmiany pogodowe, zahamowanie upwellingu

LA NINA

Przeciwne zjawisko do El nino. Obniżenie temperatury przypowierzchniowej warstwy wód oceanu spokojnego. powód: wzmocnienie pasatów. Powoduje: wzmożenie upwellingu, deszcze monsumowe, obfite opady

Rzeka

Naturalny, powierzchniowy ciek wodny, płynie przez wyżłobione przez siebie koryto. Początek: źródło, jezioro, lodowiec, bagno. Zasilanie: opad, topnienie śniegów, wody podziemne

Rzeka główna

Rzeka płynąca bezpośrednio od źródła do ujścia

Dopływ

Rzeka mająca ujście w rzece głównej. Dzielimy na: prawobrzeżne i lewobrzeżne

System rzeczny

rzeka główna + dopływy

Dorzecze

Obszar, z którego wszystkie wody spływają do jednej rzeki. (np. dorzecze amazonki > wszystkie cieki kończą bieg w amazonce)

Zlewisko

Obszar, z którego wszystkie wody spływają do jednego zbiornika.

Zlewnia

Obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają do jednego punktu danej rzeki.

Dział wodny/ dział wód /wododział

Granica między dwoma dorzeczami lub zlewiskami.

Obszar bezdopływowy

Obszar nienależący do żadnego zlewiska oceanu. WOdy powierzchniowe nie spływają nigdzie, a kończą swój bieg w jeziorze, bagnie, piaskach pustyni.

Przepływ rzeki

Ilość niesionej przez nią wody. m3 lub litry/sekunda

Bifurkacja

Jedna rzeka dzieli się na dwa ramona i odprowadza wodę do różnych dorzeczy. Rzadkie zjawisko.

Kaptaż

Przeciągnięcie rzeki. Jedna rzeka przechwytuje wody innej rzeki na skutek bardzo silnej erozji wstecznej.

Rzeka stała

Płynąca przez cały rok. Dostawa wody równoważy straty.Np. Nil, Wisła

Rzeka okresowa

Tylko w porze deszczowej.np. Kaszgar Chiny

Rzeka epizodyczna

Płynąca przez kilka godzin po ulewnym deszczu.Np. Wadi Saura, Algieria

Ustrój rzeczny (reżim)

Charakterystyczny dla danej rzeki przebieg zjawisk hydrologicznych w ciągu roku. W skład: sposób zasilania, przebieg stanów wody, przebieg przepływów, zlodzenia.

Ustrój rzeczny - Deszczowy równikowy

Równomierne opady, obfite, całoroczne, największe podczas zenitalnego położenia słońca

Ustrój rzeczny - Deszczowy podrównikowy

Największe przepływy w porze deszczowej.

Ustrój rzeczny - Deszczowy śródziemnomorski

max przepływ w okresie zimowym, latem niż

Ustrój rzeczny - deszczowy monsumowy

Wezbrania tylko podczas monsumu letniego

Ustrój rzeczny - deszczowy oceaniczny

równomierne opady w ciągu roku, niewielkie wahania wód, mniejsze parowanie zimą

Ustrój rzeczny - Lodowcowy

Wysokie przepływy latem = topnienie lodowców

Ustrój rzeczny - śnieżny

Wysokie przepływy = wiosna = topnienie śniegu, jesienią niskie

Ustrój rzeczny - śnieżno -deszczowy

wysokie przepływy = topnienie śniegu (wiosna) opady (lato)

Ustrój rzeczny - śnieżno - lodowcowy

Wyrównane przepływy (może być różnie)

najdłuższe rzeki świata

Nil, amazonka, jangcy, Missisipi z Missouri, ob z irtyszem

największe rzeki świata

amazonka, kongo, Missisipi z Missouri, parana, la płata, ob z irtyszem

rzeki z największym przepływem

amazonka, kongo, jangcy

jezioro

naturalny zbiornik wodny utworzony w zagłębieniu terenu. nie podlega wymianie z wodą morska.

jezioro przepływowe

zasilanie: wody rzek wpływają i wypływają z jeziora

jezioro odpływowe

zasilanie: wody rzek tylko wypływają z jeziora

jezioro bezdoplywowe

zasilanie: wody rzek tylko wpływają do jeziora

jezioro słodkie

zasolenie poniżej 1 promila

jezioro słonawe

zasolenie od 1-20

jezioro stałe

misa jeziora wypełniona przez cały rok

jezioro słone

powyżej 20

jezioro okresowe

wysycha w porze suchej (częściowo lub całkowicie)

jezioro epizodyczne

wypełnione tylko po obfitych opadach lub roztopach

jezioro tektoniczne

w zagłębieniu powstałym w wyniku ruchów skorupy.

jezioro wuklaniczne

w kraterach lub kalderach wygasłych wulkanów

jezioro kosmiczne = meteorytowe

po uderzeniu meteorytów

jezioro krasowe

w zagłębieniach pochodzenia krasowego, utworzone przez wody krasowe

jezioro przybrzeżne

odcięcie zatoki przez mierzeje

jezioro reliktowe

pozostałość po dawnym morzu lub większym jeziorze

jezioro morenowe

w wyniku zamknięcia odpływu wód przez morenę czołową lub zagłębienie w morenie dennej

jezioro rynnowe

w wyniku erozji, w rynnach polodowcowych

jezioro cyrkowe

w dawnych polach firnowych

jeziora meandrowe

w dawnej części koryta rzecznego, dawny meander

jezioro deltowe

w zagłębieniach powstałych w obrębie delty

największe jeziora świata

morze kaspijskie. jezioro górne. jezioro Wiktorii

najgłębsze jeziora świata

Bajkał. Tanganika, morze kaspijskie

BAGNA

tereny trwale nadmiernie uwilgocone.

TORFOWISKO

porośnięte roślinnością wodolubną, dochodzi w nim do gromadzenia się martwej materii organicznej.

KRIOSFERA

Powłoka, która tworzą lody na Ziemi. Na powierzchni litosfery, pod, w hydrosferze i atmosferze

Największy obszar zlodowacony

Antarktyda. Lądolód o wielkości 13mln km2 i grubość ok 4 km

Występowanie lodowców w Europie

Alpy, Pireneje, Góry Skandynawskie, Islandi

Występowanie lodowców w Azji

Himalaje, Tybet, Karakorum, Pamirz, Kaukaz, Syberia, Daleki Wschód

Lodowce w Afryce

Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzori

Jedyny kontynent bez zlodowacenia

Australia (bez oceani!)

Lodowiec

Powstająca na powierzchni Ziemi masa lodu, pozostająca w ciągłym powolnym ruchu.

Warunki niezbędne do powstania lodowca

1. Położenie powyżej granicy wiecznego śniegu 2. opady śniegu 3. pole firnowe (zagłębienia)

Granica wiecznego śniegu

Wysokość, powyżej której w ciągu roku więcej przybywa śniegu niż topnieje.

Etapy powstawania lodu lodowcowego

śnieg>firn(ziarnisty śnieg)>lód firnowy(szary lub biały)>lód lodowcowy(niebieskawy)

ABLACJA

Gdy jęzor lodowcowy zejdzie poniżej granicy wiecznego śniegu ulega topnieniu

AKUMULACJA (LODOWCA)

Gromadzenie się śniegu w polu firnowym

transgresja lodowca

akumulacja>ablacja - czoło lodowca przesuwa się ku przodowi(zimą)

stagnacja lodowca

akumulacja=albacja - czoło lodowca stoi w miejscu

regresja lodowca

akumulacja<ablacja - czoło lodowca cofa się (latem)

LODOWIEC CYRKOWY (KAROWY)

Wykształcone tylko pole firnowe (brak jęzora) np. Pireneje, Alpy

LODOWIEC ALPEJSKI (DOLINNY)

Jedno pole firnowe i jeden jęzor wypełniający dolinę.

LODOWIEC NORWESKI (FIELDOWY)

Powstaje na płaskowyżach zwanych fieldami, spływa w różnych kierunkach wielkimi jęzorami

LODOWIEC PIEDMONTOWY(podgórski)

Kilka jęzorów wypływających z własnych pól firnowych u podnóża góry łączy się w jedno.

LODOWIEC HIMALAJSKI (rozgałęzione)

Silnie rozbudowany, wypełnia sieć sąsiadujących dolin, połączenie kilku mniejszych lodowców.

LĄDOLÓD

Rozległa pokrywa lodowa, przykrywająca wielkie obszary. We wszystkich kierunkach.

LĄDOLÓD NA ANTARKTYDZIE

Prawie cała powierzchnia pokryta lodem

LĄDOLÓD NA GRENLANDI

80% powierzchni wyspy

Lodowiec szelfowy

Część lądolodu zanurzona w wodzie.

Cielenie się lodowca

Oderwanie lodowca szelfowego od lądolodu, tworzenie się gór lodowych.

Wieloletnia zmarźlina

Trwale zamarźnięta warstwa gleby i skał wraz z wodami podziemnymi.

Wody podziemne

Wody wypełniające pory i pęknięcia w skałach.

Warstwa wodnonośna

warstwy skalne, w których gromadzi się woda.

Strefa nasycenia (zawodniona, saturacji)

Górna część litosfery, położona poniżej strefy aeracji, w której wszystkie pory i szczeliny są wypełnione wodą.

Strefa napowietrzenia (strefa aeracji)

Powyżej zwierciadła wody gruntowej, gdzie część porów i szczelin wypełnia powietrze.

Zwierciadło wody gruntowej(poziom)

Powierzchnia oddzielająca strefę nasyconą od napowietrzonej.

Zwierciadło wody gruntowej - SWOBODNE

W skałach przepuszczalnych: naśladuje powierzchnię terenu

Zwierciadło wody gruntowej - NAPIĘTE

Wymuszone przez przebieg skał nieprzepuszczalnych

WODY INFLITRACYJNE

Wody z opadów atmosferycznych wsiąkające z powierzchni Ziemi pod wpływem grawitacji

WODY KONDENSACYJNE

Wody, które powstały w wyniku skraplania się pary wodnej w warstwach skalnych

WODY JUWENILNE

Woda z kondensacji pary wodnej wydzielającej się z magmy

WODY RELIKTOWE

Z dawnych epok geologicznych, uwięzione w skałach

WODY ZASKÓRNE

Bardzo płytko (korzenie roślin)

WODY GRUNTOWE

Zasilane są z powierzchni Ziemi przez infiltrację

WODY GŁĘBINOWE

90% wód podziemnych, nie biorą udziału w cyklu

WODY WGŁĘBNE

Występują pod skałami nieprzepuszczalnymi

WODY KRASOWE

Krążą w szczelinach powstałych w skałach węglanowych (np. wapieniach)

WODA ARTEZYJSKA

Nieckowate ukształtowanie terenu, warstwy: nieprzepuszczalna - przepuszczalna - nieprzepuszczalna

STUDNIA ARTEZYJSKA

Przewiercenie się przez warstwę nieprzepuszczalną

STUDNIA SUBARTEZYJSKA

Przebicie warstwy nieprzepuszczalnej

ŹRÓDŁO

Naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię

Źródło zstępujące

(spływowe, grawitacyjne) wypływa zgodnie z siłą grawitacji

Źródło wstępujące

(podpływowe, hydrostatyczne) wypychana pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego

ŹRÓDŁO SZCZELINOWE

Wypływa z szczelin skalnych

ŹRÓDŁO WARSTWOWE

wypływa z dolnej częsci warstwy wodonośnej znajdującej się nad warstwą nieprzepuszczalną

ŹRÓDŁO USKOKOWE

Wypływa wzdłuż uskoku biegnącego przez warstwy nieprzepuszczalne

ŹRÓDŁO KRASOWE=wywierzysko

w skałach krasowiejących, wypływa z szczelin, próżni

GEJZERY

Źródła wody wytryskującej w regularnych odstępach czasu.