POWSZECHNY XX wiek- pojęcia

Ententa

Trójporozumienie: Francja, Anglia, Rosja.

Trójprzymierze

Państwa centralne. Porozumienie Niemiec, Austro-Węgier i Włoch.

Wilhelm II

Cesarz niemiecki. Odwiedził Tanger, obiecując Marokańczykom niepodległość pod opieką Niemiec. Spowodowało to kryzysy marokańskie w 1905-6r.

Konferencja w Algeciras

Konferencja międzynarodowa w sprawie Maroko, na której Anglia poparła protektorat Francji, wbrew oczekiwaniom państw centralnych.

Franciszek Ferdynand

Arcyksiążę, zginął podczas zamachu w Sarajewie w 1914r. Bezpośrednia przyczyna wybuchu I wś.

Blitzkrieg

Plan wojny błyskawicznej, opracowany przez Manfreda von Schlieffena. Przewidywał zdobycie Paryża i przerzucenie wojsk na wschód. Nie powiódł się.

Bitwa nad Marną

Bitwa I wś, w której wojska ententy zatrzymały inwazję na Paryż.

Nieograniczona wojna podwodna

Wojna wypowiedziana państwom Ententy przez Niemcy w 1917r, przewidująca zatapianie statków u wybrzeży brytyjskich (np. Lusitania).

Bitwa pod Verdun

Najkrwawsza bitwa I wś na froncie zachodnim.

Bitwa nad Sommą

Bitwa frontu zachodniego podczas I wś. Po raz pierwszy użyto wtedy czołgów.

Rewolucja lutowa

Rewolucja w Rosji po abdykacji cara Mikołaja II, gdy rządy objął powołany przez Dumę Rząd Tymczasowy.

Sowiety

Rady delegatów, sprawujące rzeczywistą władzę w republikańskiej Rosji.

Ulijanow

Prawdziwe nazwisko W. Lenina, kierującego Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji. Objął przywództwo nad rewolucjonistami i stanał na czele Rady Komisarzy Ludowych- rewolucyjnego rządu.

Rewolucja październikowa

Obalenie Rządu Tymczasowego i przejęcie władzy przez bolszewików w Rosji.

Biała Gwardia

Zwolennicy obalonego Rządu Tymczasowego i anarchiści, dowodzeni przez byłych carskich generałów, walczący przeciw bolszewikom w wojnie domowej w 1922r.

Armia Czerwona

Stworzona przez Trockiego armia bolszewików. Zwyciężyła Białą Gwardię podczas wojny domowej w 1922r.

Pokój brzeski

Pokój, zawarty w Brześciu nad Bugiem, między państwami centralnymi, a Rosją 3 marca 1918r

Bunt w Kilonii

Otwarty, antywojenny bunt marynarzy niemieckich z 1918r.

Pokój w Compiegne

Pokój, zawarty między państwami Ententy i Niemcami w wagonie kolejowym 11 listopada 1918r.

Entente Cordiale

Serdeczne porozumienie między Francją i Anglia, zawarte w 1904r.

Kocioł bałkański

Proces powstawania nowych, niepodległych państw na Bałkanach (Serbia, Bośnia), a następnie zaanektowanie Bośni przez Austro-Węgry w 1908r.

Wojny bałkańskie

Wojny trwające w latach 1912-13r.; 1) Wystąpienie Czarnogóry, Bułgarii, Grecji i Serbii przeciwko Turcji. 2) Wojna serbsko-bułgarska. Po stronie Serbii opowiedziała się Rumunia.

Pokój w Londynie

Pokój, kończący wojny bałkańskie, zawarty w 1913r. Skutek: niepodległa Albania.

Gawriło Princip

Serbski student, oskarżony o zamach na Franciszka Ferdynanda, należący do Czarnej Reki.

Bitwa pod Tannenbergiem

Pierwsza bitwa frontu wschodniego w czasie I wś. Zakończona zwycięstwem Niemiec.

gen. Brusiłow

Dowódca wojsk rosyjskich w czasie I wś.

Bitwa pod Ypres

Bitwa frontu zachodniego w czasie I wś. Po raz pierwszy wykorzystano iperyt, jako gaz bojowy.

Bitwa jutlandzka

Bitwa morska frontu zachodniego I wś. Po raz I wykorzystano wtedy okręty pancerne.

Konferencja w Wersalu

Konferencja międzynarodowa po I wś. Uznano Niemcy za winne wybuchu I wś i nakazano im zapłatę 132 mld marek w złocie oraz demilitaryzację Nadrenii. Niemcy utraciły też Alzację na rzecz Francji i Wielkopolskę oraz Pomorze Gd. na rzecz Polski. Zaplanowano plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz G.Śląsku. Utworzona została Liga Narodów. Liczebność armii niemieckiej ograniczono do 100 tys. Rozpadły się Austro-Węgry. Powstało królestwo SHS.

Gruba Trójka

Wilson, Clemenceau i George, odgrywający największą rolę podczas konf. w Wersalu.

Królestwo SHS

Państwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

NKWD

Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych, nadzorujący milicję i wojsko w Rosji bolszewickiej.

Czeka

Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, na czele z F. Dzierzyńskim.

Kolektywizacja

Przymusowe łączenie ziem i przeznaczanie ich do użytku publicznego w komunistycznej Rosji.

NEP

Nowa Ekonomiczna Polityka, ukształtowana w 1921r w Rosji bolszewickiej pod wpływem kryzysu gospodarczego. Dopuszczono do posiadania własności prywatnej, wprowadzono rynek towarowo-pieniężny, zaprzestano reglamentacji towarów.

Nepmani

Nowa burżuazja rosyjska.

WKPb

Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia bolszewików, sprawująca władze w Rosji, od 1924r kierowana przez Stalina.

Ruch stachanowski

Współzawodnictwo pracy w ZSRR.

Układ w Rapallo

Układ rosyjsko-niemiecki, zawarty w 1922r. Rosja zrzekła się niemieckich reparacji, podp. umowę wojskową, na mocy której specjaliści niemieccy mieli budować przemysł zbrojeniowy ZSRR. Niemy mają prawo do używania niemieckich poligonów.

Pakt Ribbentrop- Mołotow

Zawarty 23 sierpnia 1939r między Rosją i Niemcami, wyznaczające strefy wpływów. Miał charakter paktu o nieagresji. Granica: Pisanary, Pisła, San. Liwa miała trafić do Niemiec, a Besarabia do ZSRR.

Italiani Fasci di Combattimento

Związki kombatanckie, tworzące bojówki, zwane "czarnymi koszulami", stworzone w 1919 r przez Mussoliniego.

Wiktor Emmanuel III

Król Włoch, po marszu czarnych koszul na Rzym, powierzył Mussoliniemu tekę premiera.

Syndykaty

Włoskie monopole.

Wielka Rada Faszystowska

Główny organ władzy faszystowskich Włoch.

Republika Weimarska

Nazwa, przyjęta przez Niemcy po I wś.

Wolfgang Kapp

Dowodził puczem przeciwko republice w 1920r.

Pucz monachijski

Bunt przeciw republice, dowodzony przez Hitlera. 1923r.

NSDAP

Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Pracy, powstała w 1920r z inicjatywy Hitlera. W 1932r zwycięża wybory parlamentarne.

"Mein Kampf"

Książka, napisana przez Hitlera podczas pobytu w więzieniu po klęsce puczu monachijskiego. Opierała się na filozofii Hegla, Darwina i Nietzschego. Hitler zakładał eksterminację żydów, uczynienie z Polaków taniej siły roboczej, a z Ukrainy- spichlerza Europy. Proklamowano "przestrzeń życiowa" dla narodu niemieckiego.

H. Himmler

Dowódca SS.

E. Rohm

Dowódca SA, zamordowany podczas "nocy długich noży" w 1934r.

Paul von Hindenburg

Prezydent Niemiec, w 1933r powierzył Hitlerowi tekę kanclerza.

G. Dymitrow

Komunista, mylnie oskarżony o podpalenie Reichstagu w 1933r.

Noc długich noży

Morderstwo, dokonane przez nazistów na opozycji wewnątrzpartyjnej w 1934r.

Ustawy norymberskie

Ustawy przeciwko żydom, wydane w 1935r.

Anschluss Austrii

Przyłączenie Austrii do nazistowskich Niemiec, dokonane w 1938r.

Kryształowa noc

Rzeź żydów w nocy z 9 na 10 listopada 1938r.

Wehrmacht

Całość sił zbrojnych III Rzeszy, powstały na mocy obowiązku o powszechnej służby wojskowej.

Alfons XIII

Ostatni król Hiszpański.

de Rivera

Dyktator hiszpański, zrezygnował ze swej roli po powstaniu republiki.

Francisco Franco

Gubernator Wysp Kanaryjskich. Wszczął rebelie przeciw republice, po czym stał się dyktatorem hiszpańskim.

Partia Niemców Sudeckich

Partia, zrzeszająca mniejszość niemiecką na terenie Czechosłowacji, kierowana przez Henleina.

Konferencja w Monachium

Konferencja międzynarodowa, decydująca o przyłączeniu terenów spornych Czechosłowacji do Niemiec.

Appeasment

Polityka ustępstw wobec żądań Hitlera.

Emil Hacha

Prezydent Czechosłowacji, następca Benes'a. Jego nieudolna polityka doprowadziła do oderwania Słowacji i powstania faszystowskiej Republiki Słowacji oraz Protektoratu Czech i Moraw, zaleznego od Niemiec.