Słownik historyczny

aliant

sprzymierzeniec sojusznik podczas I wojny światowej państwa walczące po stronie Ententy z państwami centralnymi w czasie II wojny światowej państwa należące do koalicji antyhitlerowskiej

antypapież

nie uznawany przez kościół katolicki papież wybrany przez opozycyjną grupę duchowieństwa który objął stanowisko za pontyfikatu legalnego papieża lub w czasie gdy urząd ten pozostawał nieobsadzony

archonci

9 najwyższych rangą urzędników w starożytnych Atenach wybranych raz w roku początkowo i władza była bardzo Rozległa jednak z czasem została ograniczona do spraw Sądownictwa

areopag

główny organ ustawodawczy i sądowy w starożytnych Atenach który początkowo kontrolował działalność urzędników oraz czuwał nad moralnością obywateli od czasów jego członkami dożywotnio zostali archonci

beneficjum

czasowe albo dożywotnie prawo czerpania dochodów z gruntu nadane przez seniora wasalowi w zamian za służbę wojskową

branka

potoczne określenie poboru do wojska rosyjskiego zarządzany przez Aleksandra wielopolskiego i przeprowadzone w Królestwie Polskim w styczniu 1863 roku bramka była bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego

Bulla

urzędowy dokument papieski Cesarski lub królewski wydawany w sprawach szczególnej wagi opatrzony pieczęcią

burżuazja

określenie przedsiębiorców i osób zamożnych wywodzących się spośród mieszkańców miast

cech

organizacja zawodowa społeczna skupiająca rzemieślników wykonujących ten sam zawód w mieście cechy pełniły funkcje i nie tylko gospodarcze lecz także kulturalne religijne samopomocowe i wojskowe

Chomąto

uprząż najczęściej drewniane albo podbita skórą mocowana na szyi wołu lub konia w wykorzystywanych do ciągnięcia wozu albo pługa

czynsz

w okresie feudalizmu stałe świadczenie ponoszone przez chłopa na rzecz właściciela gruntu w zamian za ich użytkowanie mogło być uiszczane w pieniądzach lub produktach

demagogowie

w starożytnych Atenach politycy uznawani za przywódców ludu nie piastowali żadnego urzędu publicznego a ich znaczenie rosło wraz z płatnością wśród ludu ateńskiego

diadochowie

dowódcy armii Aleksandra Wielkiego którzy po śmierci władcy stali się jego następcami i podzielili między siebie obszar imperium

domena Królewska

w okresie rozdrobnienia feudalnego terytoria podlegające bezpośredniej władzy króla

Dworianie

kategoria rosyjskiej szlachty która w odróżnieniu od bojarów dysponowała własnością ziemską dożywotnią na dowolną w zamian za służbę władcy

dyktatura proletariatu

okres następujących bezpośrednio po obaleniu dyktatury burżuazji i przejęciu władzy przez marksistowskich Rewolucjonistów realizowana w Rosji po 1917 roku jako etap przejściowy na drodze do budowy bezklasowego społeczeństwa komunistycznego

dziesięcina

stała danina pobierana przez kościół obciążająca ogólności początkowa wynosiła 1/10 plonów lub dochodów później zaczęła przybierać inne formy między innymi stałej opłaty pieniężnej płaconej przez chłopów od łana

eforowie

wyższy rangą urzędnicy w starożytnej Sparcie tworzyli pięcioosobowe gremium czuwali nad przestrzeganiem praw wprowadzili między innymi nadzór nad sprawami finansowymi politykę zagraniczną oraz przygotowania do wojny

emancypacja

nadanie danej grupie społecznej pełni praw

Emir

w Imperium arabskie zarządca prowincji mianowanej i odwoływany przez Kalifa

emisariusz

tajny wysłannik mający za zadanie zebranie informacji na temat sytuacji panującej na danym obszarze

fakcja

staropolskie określenie magnackiego stronnictwa politycznego

Faktoria

placówka założona w Kolonii lub na terytorium zamorskie w celu prowadzenia wymiany handlowej z miejscową ludnością

fizjokratyzm

doktryna ekonomiczna która powstała w 18 wieku zgodnie z jej zasadami podstawą bogactwa każdego państwa i społeczeństwa jest głównie produkcja rolna

glejt (list żelazny)

w średniowieczu wystawiany przez monarchę dokument gwarantujący danej osobie nietykalność na terytorium jego państwa

gnuśni królowie

określenie ostatnich władców frankijskich z dynastii Merowingów panujących w latach 639-751 powstało w sytuacji stopniowego tracenia przez ich realnej władzy królewskiej na rzecz arystokracji

gospodarka naturalna

typ gospodarki w której produkcję przeznacza się jedynie na zaspokojenie własnych potrzeb producenta a nie na wymianę handlową

gubernia

najwyższa jednostka podziału administracyjnego obowiązująca w Rosji od 1929 roku

heloci

w starożytnej Sparcie niewolnik łop i stanowili własność Police i tylko jej władze miały prawo ich uwolnić na przykład w nagrodę za służbę wojskową

Hetman

w Polsce i na Litwie od końca 15 wieku najwyższy dowódca wojsk zaciężnych początkowo powoływane tylko na czas wojny od 1581 roku dożywotni

Hetman polny

od końca 16 wieku zastępca hetmana Wielkiego

Hetman Wielki

od końca 16 wieku najwyższy dowódca wojsk zaciężnych w czasie pokoju pozostałą przy dworze i zajmował się sprawami administracyjno-finansowy mi wojska

hetyci

lud indoeuropejski który w drugim tysiącleciu przed naszą erą zajął tereny dzisiejszej Turcji a w 12 wieku przed naszą erą stworzył tam rozległe Imperium rywalizujące z Egiptem o wpływ w Syrii

hiberna

obowiązek utrzymania wojska zaciężne go zakwaterowane go na czas zimy w danej miejscowości ciążący na dobrach Królewskich i kościelnych regulowany w gotówce wypłacane jako dodatek do żołdu

hospodar

słowo w językach wschodniosłowiańskich oznaczające władcę w ten sposób w 15 i 18 wieku określano w Polsce władców Mołdawii i wołoszczyzny

idealizm

filozofii pogląd głoszący realność Fiata idei wiecznych doskonałych Bytów niematerialnych poznawanych drogą rozumowanie i nierealność lub wtórność świata materialnego w stosunku do idei pierwszym znaczącym filozofem głoszącym taki pogląd był Platon

immunitet

w średniowieczu przywilej nadawany przez monarchę właścicielowi ziemskiemu. dobra objęte immunitetem były zwolnione ze świadczeń na rzecz państwa podatku i w określonym zakresie wyłączone spod władzy sądów królewskich

Inkwizycja

instytucja kościoła katolickiego powołana do wykrywania i zwalczania herezji utworzona w drugiej połowie 12 wieku i funkcjonująca do 19 wieku

Interdykt

zakaz odprawiania obrzędów religijnych przez daną osobę lub na określonym terytorium nałożony przez władze kościelne

internowanie

przymusowe umieszczenie w specjalnych obozach osób lub rozbrojony oddziałów wojskowych które przekroczyły granice państwa neutralnego.

inwestytura

w średniowieczu nadanie lenna wasalowi przez seniora

inwestytura duchowna

nadawanie stanowisk kościelnych przez monarchę

jakobini

lewicowy klub polityczny zwany oficjalnie towarzystwem przyjaciół Konstytucji działający podczas rewolucji francuskiej i posiadający w tym okresie czasowym władzę we Francji głównymi przedstawicielem tego ugrupowania był Maksymilian Robespierre

janczarzy

elitarne oddziały piechoty tureckiej od 15 do 19 wieku

jarłyk

w okresie uzależnienia Rusi od złotej ordy pisemna zgoda na sprawowanie władzy zwierzchniej wydawana przez fanów książętom ruskim

Kalif

tytuł następców proroka Mahometa nadawane od 7 wieku w przywódcą muzułmańskich społeczności państwowo religijnych kalifatu

kanclerz

tytuł szefa rządu w Austrii i w Niemczech

karbonariusze aka węglarze

członkowie tajnej organizacji Rewolucyjnej działający po okresie napoleońskim w różnych krajach Europy sprzeciwiali się absolutyzm o v i dążyli do wprowadzenia znaczących zmian społeczno politycznych w Europie

Kasztelan

w średniowiecznej Polsce urzędnik lokalny zajmujący się ściganiem danin obronnością i sądownictwem na terenie kasztelanii zasiadał w radzie królewskiej a po wykształceniu się sejmu walnego w senacie

katarzy (albigensi)

ruch retycki istniejący 11-13 wieku w południowej Francji i północnych Włoszech jego przedstawiciele głosili dualizm Boga współistnienie złego i dobrego bóstwa ich zdaniem warunkiem zbawienia było odrzucenie świata doczesnego zostali wytępieni

komornik

w średniowiecznej Polsce urzędnik zarządzający gospodarką dworu i skarbem państwa